Helpt ontbijten overgewicht voorkomen?

Of het ontbijt de belangrijkste maaltijd van dag is, wordt steeds minder een kwestie van smaak en steeds meer een kwestie van wetenschap. Hoewel het bewijs dat voor ontbijt pleit voornamelijk observationeel van aard is. Zo ook een nieuwe analyse van een groep kinderen uit zes Europese landen. Dagelijks ontbijten lijkt bij te dragen aan een ‘superieure gewichtsregulatie’ en ‘te beschermen tegen een toename van de z-BMI’.

Dat concludeert de samenvatting van het onderzoekartikel in European Journal of Clinincal Nutrition. Het gaat om 6,528 kinderen die op 8-jarige leeftijd (plusminus 1 jaar) aan de Feel4Diabetes studie begonnen; een door de Europese Unie gefinancierd initiatief dat met kinderen werkt uit zes Europese landen. Dit met het doel wetenschappelijk onderbouwd bij te dragen aan de ontwikkeling van interventies op school en in de gemeenschap, om diabetes type 2 te voorkomen in families van kwetsbare groepen. Elke dag ontbijten zou daar een bijdrage aan kunnen leveren.

Onderzoekers combineerden de ontbijtgewoonten van de kinderen met de ontwikkeling van hun lengte en gewicht. Het bleek dat de kinderen die bij aanvang van de studie consequent niet ontbeten zwaarder waren dan gemiddeld. Een paar jaar later was dat verschil verder toegenomen.

De kans op overtollige gewichtstoename was in de groep ‘dagelijkse ontbijters’ 45 procent lager ten opzichte van de niet-ontbijters. In de groep kinderen die bij aanvang van de studie nooit ontbeet maar die gewoonte veranderden naar elke dag ontbijten, was die kans 57 procent lager. De uitkomsten houden rekening met andere leefstijlfactoren die op het gewicht van toepassing zijn.

z-BMI

De Body Mass Index (BMI) is een berekening die de verhouding tussen lengte en gewicht in een getal weergeeft. Een uitkomst tussen 18,5 en 25 geldt als een gezond gewicht. Het is een relatief grove maat omdat de BMI geen rekening houdt met iemands lichaamsbouw. Een gespierd persoon met een laag vetpercentage kan bij dezelfde lengte op een hogere BMI uitkomen dan een tenger persoon met hoger vetpercentage. Hoewel dus niet perfect, geeft het een snelle indicatie van iemand lichaamsverhoudingen.

Voor kinderen wordt naast de BMI ook de z-score aangegeven. Die laat zien hoever de uitkomst van het gemiddelde verwijderd is. De berekening neemt naast lengte en gewicht ook de leeftijd mee en zet dat af tegen de gegevens van andere jongens en meisjes. Dat plaatst de uitkomst in perspectief. Een z-score van nul geeft aan dat de waarneming precies overeenkomt met het gemiddelde. Een score boven of onder nul geeft de afstand boven of onder het gemiddelde aan. Met deze z-BMI calculator kan iedereen eenvoudig de gewichtsontwikkeling van opgroeiende kinderen in gaten houden.

In de Feel4Diabetes studie bleek dagelijks ontbijten gelinkt aan een lagere z-score en niet of onregelmatig ontbijten aan een hogere z-score. Niet-ontbijters kwamen na een paar jaar hoger uit (van 0,89 naar 1,03). Bij kinderen die aanvang van de studie nooit ontbeten, maar dat bij follow-up wel deden, was de kans groot dat hun z-score niet was toegenomen.

Volwassenen mannen die ontbijten

Er is niet zo heel veel onderzoek naar de relatie tussen ontbijten en lichaamsgewicht. De studies die er zijn tenderen naar gunstige effecten op de gewichtsontwikkeling. Deze oudere Nederlands-Amerikaanse prospectieve cohortstudie in een cohort van 20duizend Amerikaanse mannen concludeert: ‘De bevindingen suggereren dat ontbijten bescheiden kan bijdragen aan de preventie van gewichtstoename, vergeleken met het ontbijt overslaan.’ De onderzoekers linkten dat aan de waarschijnlijkheid om binnen tien jaar vijf kilo of meer aan te komen.

Na tien jaar waren bijna zesduizend mannen vijf of meer kilo zwaarder geworden. Niet ontbijten was geassocieerd met een 23 procent hogere kans op zo’n gewichtstoename, gecorrigeerd voor leefstijl en BMI bleef daar nog dertien procent van over. Onder mannen die bij aanvang van de studie een BMI van 25 of lager hadden, was het effect het meest uitgesproken: een risicodaling van 22 procent.

Mogelijke oorzaken

‘Ontbijten kan overeten gedurende dag voorkomen’, schrijven de onderzoekers. Deze mogelijke oorzaak onderbouwen ze met een verwijzing naar klinisch onderzoek waarbij de proefpersonen die ontbeten hadden, in de loop van de dag minder voedsel tot zich namen. En dat kan weer het gevolg zijn van grotere schommelingen in het bloedsuikerspiegel die weer extra honger uitlokken.

‘Voedsel geïnduceerde thermogenese’, het fenomeen van warmteontwikkeling als gevolg van de maaltijd, zien de onderzoekers niet als een waarschijnlijke oorzaak. Later onderzoek suggereert dat dit weldegelijk een rol kan spelen. Ook is er tegenwoordig meer aandacht voor de invloed van het circadiaanritme op onze stofwisseling en die van ons microbioom.

Meer weten: Laat ontbijten gelinkt aan diabetes type 2

Eten en circadiaanritme: Timing maaltijd beïnvloedt stemming bij nachtdienst en hongergevoel

Thermogenese: Afvallen door langzaam kauwen

Vetverbranding: Betere vetverbranding met ontbijt

Blog: Ontbijt slow als een koning

Foto: CCNUL