Ook meer moeite met opstaan in de winter? Dat zou simpelweg het gevolg kunnen zijn van later naar bed gaan. Amerikaans onderzoek vond dat de nachtrust van proefpersonen het jaar rond even lang duurde, maar dat ze in de winter later de slaap vatten. Er was een duidelijk verband met de blootstelling aan daglicht. ‘Deze studie toont dat we de deur uit moeten – al is het maar voor even en speciaal in de ochtend.’
Het slaap-waakritme, ofwel het circadiaan ritme, staat onder invloed van allerlei factoren. Er is warme belangstelling voor de rol die licht daarin speelt; ook omdat licht de aanmaak van het ‘slaaphormoon’ melatonine reguleert. Was er geen kunstmatig licht dan zouden mensen kort na zonsondergang gaan slapen. Onder natuurlijke omstandigheden zou in gebieden ver weg van de evenaar de tijd van slapen gaan met de seizoenen meebewegen.
In de huidige tijd is het niet het zonlicht dat het dagritme aangeeft maar de klok. Werk en ontspanning spelen zich, zeker in de winter, onder kunstlicht af. Studenten en wetenschappers van de universiteit van Washington (VS) wierpen meer licht op de vraag wat deze winterse onthouding van daglicht met het slaappatroon doet.
Zo donker als op Ameland
Over een periode van enkele jaren droegen bij elkaar ruim 500 studenten een apparaatje om hun pols, dat een jaar registreerde wanneer ze sliepen en aan welke licht zij zich blootstelden. De studenten woonden allemaal in Seattle, een stad waar de zon vandaag om dezelfde tijd ondergaat als op Ameland; al om 16:18 uur.
De slaapduur was zomer en winter gelijk. Maar het bleek dat de studenten in de late herfst en winter later gingen slapen en later opstonden. Zelfs op schooldagen vielen ze gemiddeld 35 minuten later in slaap en ontwaakten ze 27 minuten later dan op schooldagen in het lichte jaargetijde. Een verrassende uitkomst, stelt Horacio de la Inglesia, professor biologie op de website van de universiteit. ‘We verwachtten juist dat de studenten in de zomer later zouden zijn vanwege al het beschikbare licht.’
Uit het slaapgedrag op vrije dagen leidden de onderzoekers af van welk ‘chronotype’ de individuele studenten waren. Deze schatting gaf een verschuiving van de ‘circadiaan-fase’ van meer dan een half uur te zien. De biologische klok van mensen telt 24 uur en twintig minuten. Als omstandigheden van buitenaf die twintig minuten niet zouden corrigeren, was ons dag-nachtritme na 36 dagen omgedraaid. Daar kwam bij de studenten dus nog een half uur bij op.
Invloed van licht
Met behulp van de informatie uit de lichtsensoren liet zich de invloed van dag- en kunstlicht afleiden. Blootstelling aan een lichtsterkte van minstens 50 lux had overdag een sterkere voorspellende waarde dan ’s avonds. Elk extra uur licht overdag zette de biologische klok een half uur vooruit, terwijl elk uur licht na zonsondergang de klok een kwartier achter zette. Daar kwam bij dat licht met een hogere intensiteit, vroeger op de dag, een grotere voorspellende kracht had.
‘Licht tijdens de dag – in het bijzonder ’s morgens – zet je klok vooruit, zodat je vroeger in de avond moe bent’, vat De la Inglesia samen. Blootstelling aan licht laat op de dag heft dat effect ten dele op. Aangezien het daglicht zelfs op bewolkte dagen nog duidelijk krachtiger is dan kunstlicht, ligt de praktische conclusie wat betreft deze bioloog voor de hand: ‘Deze studie toont dat we de deur uit moeten – al is het maar voor even en speciaal in de ochtend – om dat natuurlijke licht op te vangen. En beperk kunstlicht en schermtijd ’s avonds tot het minimum om gemakkelijker in slaap te vallen.’
Lichtwekkers
‘Het lijkt wel alsof mijn wekker midden in de nacht afgaat’, is een in de winter veel gehoorde klacht. Elektronicafabrikanten sprongen een aantal jaar geleden snel op de trein van het wetenschappelijk onderzoek naar de invloed van licht op het dag-nachtritme en introduceerden de ‘lichtwekker’; of in goed Nederlands: het Wake-up Light.
Onder invloed van licht, zo was de gedachte, start de melatonineproductie eerder met een prettig ontwaken tot gevolg. Een lichtwekker imiteert de zonsopgang door de lichtintensiteit een half uur lang op te voeren. Maar zo gemakkelijk blijkt onze hormoonhuishouding niet te foppen. De paar (kleine) studies die op PubMed te vinden zijn, zoals deze, tonen vooral subjectieve voordelen van het gebruik van lichtwekkers.
Met name bij licht slaapgebrek lijkt de kunstmatige zonsopgang wat te doen. Op tijd naar bed gaan blijft dus het devies. Maar met 369 tweedehands exemplaren voor een fractie van de nieuwprijs op Marktplaats, is een Wake-up Light het proberen waard.
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
