Van 2011 tot 2020 overleefden meer mensen de eerste vijf jaar volgend op hun kankerdiagnose. Ten opzichte van de tien jaar daarvoor steeg het aandeel overlevers van 58 naar 66 procent. Ook de 10-jaarsoverleving nam verder toe: van 51 naar 59 procent. Het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) tekent daarbij aan dat het gaat om ‘relatieve overleving’ en dat de winst met name geboekt wordt bij de kankers met een ‘relatief gunstige prognose’.
‘Het aantal diagnoses van kankers met een relatief gunstige prognose is sneller gestegen dan van kankersoorten met een slechtere prognose’, meldt de website van het IKNL. Tot deze kankersoorten – met een overleving van 75 procent en meer – behoren borst-, prostaat-, schildklier-, en huidkanker (inclusief melanoom) en (Non-)Hodgkinlymfoom. Van de kankersoorten met de slechtste prognose is de 5-jaarsoverleving maximaal dertig procent.
Van deze soorten valt over de laatste tien jaar weinig goed nieuws te melden. Zo bleef de 5-jaarsoverleving van kankers waarbij de primaire tumor onbekend is, mesothelioom en alvleesklierkanker de laatste dertig jaar nagenoeg onveranderd op circa vijf procent. Ook maagkanker bleef hangen bij iets meer, en galblaas/galwegkanker bij iets minder dan twintig procent.
Verbeteringen van enkele procentpunten zijn er in deze categorie te zien bij lever, slokdarm- en hersenkanker. Dankzij het beschikbaar komen van immuuntherapie ligt de 5-jaarsoverleving bij longkanker inmiddels boven de twintig procent.
In de middengroep, waar de overlevingspercentages tussen dertig en zeventig procent liggen, vallen sarcoom, baarmoederhals-, eierstok- en blaaskanker op door een gebrek aan vooruitgang. Goed nieuws is er met name voor mensen met ‘hematologische maligniteiten’, oftewel bloed- en lymfeklierkanker. Zo steeg de 5-jaarsoverleving van agressieve Non-Hodgkinlymfoom met meer dan tien procentpunten naar 64 procent en was de procentuele winst bij acute lymfatische leukemie nog groter:
Relatieve overleving
Het beeld dat uit de cijfers van de Nederlandse Kankerregistratie tevoorschijn komt, is tot op zekere hoogte geflatteerd. Ten eerste omdat het IKNL de zogeheten relatieve overleving berekent. Dat houdt in dat andere doodsoorzaken dan kanker niet meetellen. Overlijdens als gevolg van negatieve effecten van de behandelingen blijven zo buiten beschouwing.
Zo lopen overlevers van borstkanker een hogere risico te overlijden aan hart- en vaatziekten. Overigens is er met leefstijl veel tegen de late bijwerkingen van toxische behandelingen te doen. Recent berichtte MMV bijvoorbeeld over een Canadese klinische studie die vond dat tijdbeperkt eten in een groep oudere borstkankeroverlevers, die zogeheten cardiotoxische behandelingen achter de rug hadden en tamoxifen en/of aromataseremmers slikten, de helft van de deelnemers uit de ‘metabole gevarenzone’ haalde.
Lead time bias
Van 1990 tot vorig jaar steeg het aantal kankerdiagnoses van afgerond 56- tot 124duizend per jaar. Een deel van deze stijging is het gevolg van bevolkingstoename en vergrijzing, kanker is tenslotte een ziekte die zich met name onder ouderen openbaart. Een ander deel is het gevolg van toegenomen risico’s op het gebied van leefstijl en milieu. En weer een ander deel van de stijging is het resultaat van steeds vroegere opsporing, onder meer door de bevolkingsonderzoeken naar borst-, baarmoederhals- en darmkanker (sinds 2014).
Vroege opsporing is te verantwoorden vanuit de gedachte dat kanker in een vroeg stadium beter behandelbaar is. Dat brengt een positieve vertekening in de overlevingscijfers met zich mee als gevolg van ‘lead time bias’, verklaart hoogleraar kankerepidemiologie Bart Kiemeney op de website van de NOS: ‘Als je een patiënt tegenwoordig eerder diagnosticeert dan voorheen, is de kans dat hij of zij vijf jaar leeft soswieso ook groter. Ongeacht of de persoon is behandeld of niet. Het betekent dus niet gelijk dat ook de overlevingsprognose is verbeterd.’
De inspanningen om nieuwe opsporingsmethoden en -technieken te ontwikkelen gaan onverminderd door. Zo ontvangen een kleine half miljoen Nederlanders binnenkort een uitnodiging om deel te nemen aan een Europees onderzoek naar de mogelijkheden van longkankerscreening.
Langer leven met gezonde leefstijl
Kiemeney ziet nog volop ruimte voor verbetering van de overlevingscijfers. De komende jaren lopen de eerste patenten af voor immuunmedicatie. Deze worden vanwege de schrijnend hoge kosten momenteel alleen nog bij een beperkt aantal kankers, en dan ook nog zeer spaarzaam, ingezet. Daarnaast ziet Kiemeney nog veel potentieel voor preventie. En de mogelijkheden van een gezonde leefstijl om de vooruitzichten van patiënten te verbeteren, worden volgens de kankerepidemioloog nauwelijks benut.
‘De literatuur is vrij eenduidig: wanneer patiënten na hun diagnose meer geen bewegen is dat voordelig voor de prognose. Die kennis wordt helaas nog nauwelijks gebruikt. Er is vaak niet eens tijd voor leefstijlgesprek met de patiënt.’
Via deze webtool van het IKNL kunt u eigen selecties maken maken in de cijfers van de Nederlandse Kankerregistratie, met betrekking tot incidentie, prevalentie, sterfte en overleving van verschillende kankersoorten.
Foto: Pixabay
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
