Vereniging Arts en Leefstijl komt met leefstijladviezen bij kanker

‘Een volwaardige plek voor leefstijl binnen de oncologische zorg.’ Met dat doel stelde de Vereniging Arts en Leefstijl een op de wetenschappelijke literatuur gebaseerde ‘handreiking’ samen voor zorgprofessionals in de oncologie. Daarvan zijn de hoofdstukken ‘Beweging’ en ‘Ontspanning’ nu af. De inhoud is ook begrijpelijk voor patiënten en hun naasten.

De hoofdstukindeling van de Handreiking Leefstijl en Oncologie zet de voor de meeste mensen belangrijkste informatie voorop. Na een samenvatting en een informatieve inleiding, volgen eerst de ‘leefstijladviezen met invloed op prognose en/of recidiefkans, daarna het voorkomen of verbeteren van klachten tijdens en na de behandeling en tot slot de mogelijkheden bij het verbeteren van de kwaliteit van leven in de palliatieve fase.

Dankzij het laatste nieuws van begin deze maand is hoofdstuk 2 – Beweging – nu al aan een update toe.

Beweging als medicijn

Op dit moment heet het in de handreiking nog dat er een samenhang is tussen meer bewegen en een betere prognose bij kanker, met name bij borst-, prostaat- en darmkanker. Bij darmkanker met uitzaaiingen zijn er ‘aanwijzingen’ dat een actieve leefstijl samenhangt met een langere overleving. Dit is gebaseerd op observationele onderzoeken en die gelden niet als het sterkste bewijs. Tenslotte kan de samenhang geheel of gedeeltelijk op toeval berusten. Omstandigheden die er voor zorgen dat iemand fysiek actiever is, kunnen er tegelijk de oorzaak van zijn dat iemand ziektevrij blijft na behandeling, of langer leeft.

Natuurlijk is het artsen en patiënten geraden dit soort studies serieus te nemen en ernaar te handelen; helemaal als het, zoals bij bewegen, om gezond gedrag gaat. Maar het voorschrijven en accepteren van leefstijl als medicijn wordt een stuk gemakkelijker als het volgens de regels van de interventiestudie is bewezen. En dat is inmiddels gebeurd in een studie waar MMV recent over berichtte.

Verdeeld over 55 locaties in zes landen deden bijna duizend darmkankerpatiënten mee. Daarvan bouwde de helft onder begeleiding conditie op, terwijl de controlegroep bij de oude gewoonten bleef. Bewegen bleek na vijf jaar een 28 procent lagere risico op recidief en/of overlijden aan kanker te geven en een 37 procent lager risico op overlijden aan alle oorzaken na 8 jaar. Christopher Booth van Queen’s University (Canada), die de studie tijdens het jaarcongres van de American Society of Clinical Oncology presenteerde, noemde het effect van beweging in een citaat van Medscape:

‘Feitelijk vergelijkbaar en in sommige gevallen groter dan het voordelige effect van veel van onze zeer goede standaard oncologische behandelingen.’ Om de bovenstaande cijfers concreet te maken, vertaalt Booth ze naar de numbers to treat. ‘Voor elke 16 patiënten die aan het oefenprogramma deelnamen, voorkwam het bij 1 persoon de terugkeer of het ontstaan van een nieuwe kanker.’ Bij het algemene overlijdensrisico na acht jaar waren de cijfers ‘zelfs nog indrukwekkender’: Van elke veertien patiënten die gingen sporten, dankte er één zijn of haar leven aan deze ontspannende inspanning.

Dit laatste cijfer is minstens de helft lager dan het aantal mensen dat na een beroerte of hartaanval met statines behandeld moet worden om na vijf jaar 1 overlijden te voorkomen.

Terug naar het document van de Vereniging Arts en Leefstijl. De noodzakelijke omvang en de intensiteit van de lichaamsbeweging komt grofweg overeen met de officiële beweegrichtlijn voor gezonde volwassenen: 150 minuten per week matig intensieve inspanning, aangevuld met twee keer per week spierversterkende oefeningen.

Voor de verschillende indicaties (vermoeidheid, kwaliteit van leven, depressie/angst en emotioneel welbevinden, pijn en seksuele problemen) wijken de aanbevelingen soms wat af. Over het algemeen geldt dat begeleide beweegprogramma’s effectiever zijn dan een doe-het-zelf programma thuis. Sport tijdens behandelingen wordt aangeraden en ook in de palliatieve fase is het van nut. Al zijn in deze situaties de adviezen van deskundigen, waaronder oncologische fysiotherapeuten, extra van belang.

Het hoofdstuk over beweging is samengesteld door Anne May – hoogleraar Clinal Epidemiology of Cancer Survivorship aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht – en Hans de Wilt – chirurg-oncoloog in het Radboud Medisch Centrum.

Ontspanning

‘Er is weinig bewijs dat chronische stress effect heeft op het ontstaan van kanker’, schrijven de auteurs van het hoofdstuk over ontspanning. ‘Er is echter wel onderzoek dat wijst op de invloed van chronische stress op kankergroei en –progressie.’ Gezien de negatieve effecten van chronische angst en stress op het immuunsysteem en de lichaamsfuncties kan psychotherapie, farmacologische behandeling of een combinatie van beide worden voorgeschreven.

Voor minder ernstige klachten of als mensen geen van bovenstaande opties wensen, kunnen ontspanningsinterventies een rol hebben. De auteurs bespreken mind-body interventies, yoga, tai chi/Qigong, mindfullness based stress reduction, muziektherapie, massage en hypnose. Naar deze interventies is onderzoek gedaan dat dit hoofdstuk kort bespreekt. Maar als het op ontspannen aankomt zijn de voorkeuren van de patiënt leidend.

‘Andere vormen van ontspanningsinterventies waar men aan kan denken, zijn bijvoorbeeld creatieve en sociale bezigheden, creatieve therapie, wandelen in de natuur en ademhalingsoefeningen.’ Zolang de gekozen activiteit maar aan de volgende criteria voldoet: Het moet een bewust gekozen moment van actieve ontspanning zijn. Een ‘let it be’ mindset. En het wordt frequent en lang genoeg beoefend om een ‘default mode’ te creëren.

Met dat laatste bedoelen de auteurs Eva Noorda – chirurg-oncoloog – en Bram Tjaden – huisarts en mindfulnesstrainer – een toestand die in het Nederlands de dwaalmodus wordt genoemd. Dit is een netwerk van hersengebieden dat actief wordt als het brein zich niet met specifieke taken bezighoudt.

De hoofdstukken over voeding, middelen, slaap en verbinding zijn nog in de maak.

Beeld: het leefstijlroer. Uit Arts en Leefstijl Compendium