Ongezonde eetgewoonten eisen vele malen meer levens dan alcohol en drugs. En ongeveer net zoveel als roken. Gezondheidsautoriteiten roepen daarom al jaren op tot maatregelen om het tij te keren. Toch beperken overheden zich voornamelijk tot voorlichting en vrijblijvende informatie op etiketten. Zweedse onderzoekers helpen een handje en laten zien dat belastingmaatregelen levens redden en het milieu sparen. Zonder dat de boodschappen duurder worden.
‘Zachte interventies’, noemen onderzoekers van twee Zweedse universiteiten en het in Stockholm gevestigde Karolinska Instituut het beleid waarmee overheden de negatieve effecten van het voedselsysteem hoofdzakelijk proberen te beperken. ‘De huidige beschikbaarheid, marketing en prijs van ongezonde en emissie-intensieve voeding, noodzaken echter tot hardere interventies om een verschil te maken’, schrijven ze in vakblad Ecological Economics.
Naast de aanpak van marketing van ongezond gezond voedsel die de ‘zwaktes van adolescenten exploiteert’, zijn belastingen ‘een potentieel krachtig beleidsinstrument’ om de kosten die uit de huidige voedingspatronen voorvloeien op de juiste plek te leggen. Op het bord van de producenten en de consumenten, niet op dat van de samenleving als geheel, zoals nu het geval is.
De winsten van de verschuiving naar een gezonder voedingspatroon vloeien voort uit lagere kosten voor de gezondheidszorg en een lager ziekteverzuim. Dat zorgt voor een hoger bruto nationaal product en hogere belastinginkomsten voor de staat. Voor het milieu zit de winst in een lagere uitstoot van broeikasgassen, ‘eutrofiëering’ (wildgroei van algen in oppervlaktewater door overbemesting) en verlies aan biodiversiteit. In hun modelberekeningen beperken de wetenschappers zich tot de CO2-uitstoot en het aantal te voorkomen overlijdens.
Drie keer het aantal verkeersdoden
Eerst de resultaten, daarna meer over de gemaakte keuzes. De belastingmaatregelen die de onderzoekers voorstellen, voorkomen jaarlijks 700 voortijdige sterfgevallen onder volwassenen in de leeftijd van dertig tot zeventig jaar. Ter vergelijking: in 2023 waren er in Zweden 232 verkeersdoden te betreuren. Op een totale bevolking van 10,6 miljoen inwoners. De gezondheidswinst is groter door het te verwachten verlichtende effect op de ziektelast als gevolg van obesitas, diabetes en andere aandoeningen.
Wat koolstofdioxide (CO2) betreft levert een belastinghervorming zoals de onderzoekers voorstellen een beperking van de uitstoot op van 700.000 ton. Dat komt overeen met de uitstoot van krap een op tien personenwagens op de Zweedse wegen. ‘De simulaties wijzen ook in de richting van bijkomende verbeteringen voor het milieu. Zoals minder gebruik van pesticiden en mest en een lagere ammoniakuitstoot.’
BTW-vrijstellingen en accijnzen
Het model dat de wetenschappers voorstellen is een compromis. Inzetten op maximale CO2-reductie zou de gezondheid schaden, omdat in dat scenario ook zuivel en vis duurder zou worden. En inzetten op maximale gezondheidswinst zou te weinig opleveren voor het milieu. Om de kool en de geit zo veel mogelijk te sparen, komen de wetenschappers uit op een model dat rood en bewerkt vlees en gesuikerde dranken duurder maakt en tegelijk de BTW op groenten, fruit, peulvruchten en volle granen afschaft. Voor vis en zuivel blijft dezelfde verbruiksbelasting gelden, maar ook voor ongezonde voedselcategorieën zoals chips, koek en snoep verandert er niets.
In de mix van de belastingmaatregelen die de onderzoekers het meest kansrijk achten, kosten de accijnzen de consument jaarlijks 200 euro. Maar dat geld blijft dankzij de afschafte BTW in hun portemonnee. Dit is dus ook voor de overheid budgetneutraal en voorkomt de noodzaak dat deze bureaucratie moet optuigen om het koopkrachtverlies van lage inkomens te compenseren.
Prijselasticiteit
Dat invloed van de prijs op de hoeveelheid die consumenten van een product kopen, heet in de economie prijselasticiteit. Deze is voor vlees positief benadrukt eerste auteur Jörgen Larsson op de website van zijn universiteit. ‘Een historisch voorbeeld is de consumptie van rundvlees. Die nam in de negentig met vijftig procent toe, voornamelijk toe te schrijven aan de halvering van de prijs na Zwedens toetreding tot de Europese Unie.
Foto door Jack Sparrow op Pexels
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
