Voeding van essentieel belang tijdens behandeling van kanker

Dertig tot veertig procent van de kankerdiagnoses is te voorkomen met een gezonde voeding en leefstijl. Maar ook tijdens de behandeling van kanker is voeding van belang. In haar lezing tijdens het congres over ‘Supportive Oncology’ op 25 april pleitte internist-hematoloog dr. Věra Novotný voor verbinding tussen het reguliere en complementaire zorg. ‘Leukemie kan je niet met een citroen genezen.’

Haar lezing over gezondheid begint met de vernieuwde definitie ervan. Vroeger was het simpel, zegt Novotný tijdens het congres van de VBAG op 25 april in Amersfoort. ‘Als je niet ziek was, dan was je gezond.’ Maar sinds tien jaar wordt gezondheid breder gedefinieerd, namelijk als het vermogen om je aan te passen aan de uitdagingen van het leven en je eigen regie te voeren, zowel lichamelijk, psychisch als sociaal. Positieve gezondheid. ‘Dat betekent dat artsen meer als coach moeten optreden’, zegt Novotný. In haar lezing over ‘Supportive care en de patiënt in context’ neemt Novotný haar publiek mee in de kracht van verbinding tussen reguliere en complementaire zorg.

Het spinnenweb van positieve gezondheid belicht de verschillende aspecten van gezondheid en verdeelt ze in zes domeinen: lichaamsfuncties, dagelijks functioneren, kwaliteit van leven, mentaal welzijn, zingeving en meedoen. ‘Bij gezondheid en ziekte is dat laatste misschien wel het belangrijkste. Dat je kunt meedoen; dat wil je als mens.’ Ook het Leefstijlroer van de Vereniging Arts en Leefstijl besteedt aandacht aan die elementen: voeding, beweging, ontspanning, slaap, zingeving, sociaal leven. ‘Al die aspecten horen erbij, gezond blijven een reis.’

‘Wij zijn als een boom in de omgeving’

‘Wij mensen zijn als een boom in de omgeving. Aan de onderkant zie je wat ons voedt of juist belast, zoals voeding, beweging, slaap of het gebrek daaraan, ons erfelijk materiaal, maar ook trauma, verslaving en stress. Aan de bovenkant kunnen die factoren leiden tot ziektebeelden, zoals diabetes, hart- en vaatziekten, kanker, hoge bloeddruk, chronische vermoeidheid, en noem maar op.’ Bij een ongezonde leefstijl ontstaat vaak een toestand van chronische laaggradige ontsteking, en die toestand geeft ziektes de ruimte.

Ze zoomt in op kanker. De meest voorkomende vormen van kanker zijn: borst- en prostaatkanker, huidkanker, darmkanker en longkanker. ‘Mensen denken bijna altijd dat het komt door genetische factoren, maar 5 tot 10 procent van de gevallen heeft een genetische oorzaak.’ Vaak speelt leefstijl een rol bij het ontstaan en dat heeft een epigenetische oorzaak. Dat komt doordat dit invloed heeft op ons DNA-reparatiemechanisme, de omgeving, oncogenen, chronische inflammatie. ‘We weten dat 30 tot 40 procent van de kanker te voorkomen is met een verbetering van leefstijl. De kansen liggen bij preventie en het vergroten van bewustzijn rondom de vraag: wat kan ik zelf doen?’

Of kanker een orgaanziekte of een systeemziekte is, daarover bestaat geen consensus in de wetenschap, wel zijn de risicofactoren in kaart gebracht. Een gezond gewicht is gunstig. Overgewicht geeft een hoger risico op kanker. Novotný legt uit dat vetweefsel ook een soort ‘orgaan’ is. In het vetweefsel worden signaalstoffen aangemaakt die bijdragen aan chronische inflammatie en daardoor het risico op chronische ziekten kunnen verhogen. Preventie van kanker heeft onder andere te maken met een gezond gewicht en dat houdt je door de combinatie van gezonde voedselkeuzes – volop groente en fruit, volkoren producten, weinig suiker en geen bewerkte voedingsmiddelen – en een gezonde leefstijl met aandacht voor beweging, ontspanning en voldoende slaap.’

Bij kanker hangt de behandeling af van de exacte diagnose en eventuele lokale of chromosomale afwijkingen. Novotný laat alle mogelijkheden de revue passeren: chirurgie, radio- en chemotherapie, immunotherapie en targeted therapie. Het reguliere traject vormt meestal de basis, zegt ze. ‘Ik zeg altijd: leukemie kan je niet met een citroen genezen.’ Maar reguliere behandelingen geven veel bijwerkingen: pijn, vermoeidheid, misselijkheid, stress, angst. ‘Het kan ingrijpend zijn. Daarom zeg ik: doe er iets naast om jezelf tijdens de behandeling te ondersteunen.’ Ze benadrukt het belang van een holistische visie op gezondheid: ‘Kijk naar de hele mens.’ Ze haalt een citaat aan van Kacser: ‘To understand the whole, one must look at the whole.’ Overigens koos Novotný zelf ook voor een combinatie van behandelingen toen ze met kanker geconfronteerd werd.

Ondersteun je methylgroepen, de kleine schakelaars van je lichaam

Neem fysieke, mentale, emotionele en spirituele elementen van de mens in acht en probeer die met elkaar proberen te verbinden. De expressie van genen kan beïnvloed worden door voeding, stressreductie, mindfulness mediatie, beweging en door op gezond gewicht te blijven. Daarbij speelt het proces van ‘methylering’ een rol, legt ze uit. Methylgroepen zijn ‘kleine schakelaars’ in het lichaam. Gezonde voeding levert de bouwstenen om die schakelaars goed te laten werken. Bij een tekort aan goede voeding treden haperingen op in de genregulatie, maar ook in de ontgifting en de mentale stabiliteit.

Dus eet gezond: ‘Vis, uien, erwtjes, sperziebonen, knoflook, broccoli, spinazie, linzen’, somt ze op.

Ze wijst op een studie naar de invloed van leeftijd en dieet op het tumormilieu. ‘Je kan tumorgroei beïnvloeden met een glucose-arm dieet. Hoe meer suiker je eet, hoe meer insuline je aanmaakt. Dat draagt bij aan inflammatie en dat is ongunstig voor de werking van het immuunsysteem.’ Ze wijst op een andere kleine studie naar mensen met lymfeklierkanker met vermoeidheidsklachten. Zij kregen een vezelrijk dieet met veel groenten en fruit. ‘In twaalf weken tijd kregen ze veel meer energie. Je kunt dus veel bereiken met voeding.’

‘Ik ben een fan van vitamine D’

De heilzame effecten van voeding ontstaan de interactie met het microbioom die op zijn beurt weer interacteert met ons brein en het immuunsysteem. ‘Vezelrijke voeding is van groot belang: groenten en fruit’, benadrukt ze. Daarnaast noemt ze een aantal voedingsstoffen apart. ‘Ik ben fan van vitamine D. Het verbetert de immuunfunctie, vermindert ontsteking en heeft kankerremmende eigenschappen.’ In Europa lijden veel mensen aan een vitamine D-tekort. ‘Veel kankersoorten lijken te zijn zijn geassocieerd met een lage vitamine D-status. Ook hangt een lage status van vitamine D samen met een slechtere overleving en een groter overlijdensrisico bij chronische lymfatische leukemie en de ziekte van Hodgkin een vorm van lymfeklierkanker .’

Novotný laat bij al haar patiënten de vitamine D-status bepalen en adviseert vaak een supplement. ‘Een eenvoudige interventie met veel effect.’ Ook van vitamine C is ze een groot voorstander. ‘Onderzoek toont aan dat het de functie van verschillende cellen van het afweersysteem verbetert, waaronder de Natural killer cel die belangrijk is voor de behandeling en bestrijding van kanker.’ Ze ziet veel mogelijkheden voor onderzoek naar toepassing van dit vitamine bij kanker.

Ook het nut van stressreductie stipt ze aan. Meditatie: met aandacht in het nu zijn. Dat heeft een gunstig effect op de bloeddruk, hartslag en ontstekingsgraad in het lichaam. Ontspannen. ‘Neem er de tijd voor.’ Bijvoorbeeld met muziek. ‘Muziek verbetert de stemming, vermindert gevoelens van stress. Alleen al het luisteren naar muziek heeft al een enorm positieve invloed.’ En denk ook aan massage ter ontspanning, maar ook ter vermindering van misselijkheid. Maar het allerbelangrijkste voor herstel en genezing, denkt ze, is de verbinding met onze eigen innerlijke kern. Het herinneren van wie we eigenlijk zijn. Soms zijn mensen die connectie gaandeweg het leven verloren. ‘Dan is het belangrijk dat we de verloren melodie hervinden om de mooie wilde krachten die in ons schuilen aan te kunnen spreken.’